“Ik zie er wel twee tot drie per week.” Gijsbert Bouw is de vaste hoefsmid van De Paardenkamp, maar heeft daarnaast ook andere klanten. Hij geeft aan dat hoefzweren geen zeldzaamheid zijn. Hoewel het er meestal erg uitziet, omdat paarden er hevig kreupel van zijn, is het snel te verhelpen.
Een hoefzweer ontstaat als er bacteriën de hoef binnendringen, bijvoorbeeld na een beschadiging. Dat kan gebeuren als er een scheurtje in de hoornlaag zit of steentjes in de voet blijven zitten. Maar bijvoorbeeld ook als een paard op iets scherps trapt of bij het beslaan een nagel per ongeluk ‘in het leven’ is gekomen. Er ontstaat een ontstekingsreactie. Het lichaam voert stoffen aan om de bacteriën te bestrijden en dat geeft een zwelling. Die zit echter opgesloten door de harde hoornlaag om de buitenkant. Die druk is ontzettend pijnlijk. Je kunt het gevoel vergelijken met een splinter diep onder je nagel.
Door de hevige pijn wil een paard zijn voet meestal nauwelijks aan de grond zetten. Het ziet er heftig uit. Het kan erg snel opkomen, maar soms is het een sluimerend probleem, waarbij het paard af en toe niet lekker loopt. Bij een ontsteking diep in de hoef is het beeld vaak wat minder duidelijk. In de meeste gevallen is de voet voelbaar warm en soms kun je zelfs de aderen in de kootholte voelen pulseren, doordat het lichaam er allemaal stoffen naartoe stuurt en afvalstoffen via het bloed worden afgevoerd. Het komt ook voor dat het hele onderbeen dik wordt.
Visiteertang
Of er sprake is van een hoefzweer, kan je hoefsmid snel voor je uitzoeken. Dat gebeurt met een visiteertang. Dat lijkt op een soort grote nijptang zonder scherpe randen, waarmee in de hoef wordt geknepen. Zit ergens een pijnlijke plek, dan reageert het paard door zijn been weg te trekken, waardoor duidelijk is dat daar iets zit. De hoefsmid haalt met een speciaal hoefmes het hoorn weg om de ontstekingen openen, wat een enorme opluchting is voor het paard. Zodra de druk eraf is, kan ontstekingsvocht en pus weglopen, waardoor de pijn afneemt. Dit weghalen moet voorzichtig gebeuren, zodat niet meer hoorn wordt weggehaald dan nodig en de gevoelige delen van de hoef worden ontzien. Dus nooit zelf gaan prutsen!
Wel of niet weken
In het verleden werd altijd aangeraden om na opening van de zweer de hoef een week lang twee keer daags te weken in sodawater. “Niet meer van deze tijd”, zegt Gijsbert Bouw. “Ik ben er voorstander van het te behandelen als een wond, namelijk door er jodium of betadine op te gieten en er een droog verband om te doen. Anders komt er altijd wel weer wat vuil in.” Met een speciale hoefzak of hoefschoen kun je het verband beschermen en voorkomen dat de voet nat wordt. Zorg uiteraard ook voor een schone en droge stal. Meestal is de hoef na een week voldoende hersteld en kan het verband eraf blijven. Soms is een hoefijzer nodig om de gekwetste plek de ruimte te geven om te genezen. “Het is wel belangrijk om het genoeg hersteltijd te geven, anders komt de ontsteking terug en dan ben je echt verder van huis”, zegt Bouw.
Het komt voor dat de ontsteking nog niet ‘rijp’ genoeg is, maar dat er wel een verdenking bestaat dat er sprake is van een zich ontwikkelende hoefzweer. In dat geval kan het wél nuttig zijn om een paar dagen een nat verband om de hoef te doen, zodat het gaat broeien. “Het is beter te verhelpen als het rijp is.”
Kroonrand
Het komt wel eens voor dat een diepere ontsteking niet wordt ontdekt, bijvoorbeeld als een paard niet dagelijks in handen is. Dat probleem lost niet vanzelf op. De zwelling wil toch ergens naartoe, kan niet door de harde hoorn naar beneden, dus trekt het naar boven. Er wordt in de hoef een kanaal gevormd en de zweer komt er aan de bovenkant bij de kroonrand uit. Dat is niet fijn. Niet alleen is de kans op complicaties op die plek groter, doordat de ontsteking langere tijd in de hoef heeft gezeten en naar boven is getrokken is de inwendige schade ook groter. “Ik spuit zo’n kanaal door met jodium. Maar een dergelijke hoefzweer kan ernstige problemen geven en het behandelen doe ik liefst in overleg met een dierenarts. Dat geldt ook voor lastige of terugkerende hoefzweren. Een hoefsmid heeft meer ervaring in het wegsnijden, maar bij moeilijke gevallen is samenwerking met een dierenarts nodig voor een adequate behandeling.” Bouw geeft ook aan dat elke hoefzweer anders is. “De plaats wáár ze zitten maakt uit voor de behandeling. Ieder geval verdient een individuele aanpak.”
Schone bodem
Is een hoefzweer een typische oude paarden kwaal? “Op zich niet, als ze goede voeten hebben”, zegt Bouw. “Alleen als ze hoefbevangen zijn en daardoor de witte lijn is verbreed, is de kans op het binnendringen van vuil groter en dus krijg je meer hoefzweren.” Hij geeft aan dat natte jaargetijden, waarin paarden meer in zompige grond staan of langer op stal worden gehouden, wel meer hoefzweren veroorzaakt.
Ook als je je paard keurig verzorgt, kan je een keer pech hebben dat hij een hoefzweer krijgt. Hoe beter de kwaliteit van de hoeven en hoe beter het onderhoud daarvan, hoe minder risico. Wat ook meespeelt is de ondergrond waarop een paard wordt gehouden. Natte, vieze bodems hebben een negatieve invloed op de hoornkwaliteit en bevatten veel bacteriën. Ook het gebruik van zaagsel of houtmot werkt het ontstaan van hoefzweren in de hand, omdat dat vaak broeit en daardoor een broedplaats van bacteriën is. “Ik ben er voorstander van om paarden op gewoon stro te houden, omdat dat niet onder de hoeven blijft klonteren. Daarnaast is het belangrijk om de hoeven van je paard ook uit te krabben nadat je met hem buiten bent geweest. Ik zie vaak mensen uitgebreid poetsen en schoonmaken vooraf, maar ze doen daarna die steentjes op. Maar het allerbelangrijkste is dat je de voeten van je paard regelmatig laat verzorgen door een erkende hoefsmid. Dan blijven ze netjes in model en worden beschadigingen weggehaald.”
Steentjes
De hoeveelheid hoefzweren bij De Paardenkamp valt reuze mee. “Het komt voor, maar niet vaak. De voeten van onze paarden worden elke acht weken door hoefsmid Gijsbert Bouw verzorgd, dat scheelt al veel. Daarnaast staan de paarden, als ze binnen staan, op stro”, vertelt beheerder IJsbrand Muller. Hij zegt dat hij wel wat zorgen had bij de introductie van het Paddock paradise, waarin verschillende bodems zijn gecreëerd. “Eentje was half verhard met steentjes en ik had daar wat zorgen over. Ik was bang dat die misschien in de witte lijn onder de hoeven bleven hangen en dan tot hoefzweren zouden leiden. Maar dat gebeurde niet. Ik denk dat het regelmatige hoefonderhoud wat we hier doen veel problemen voorkomt.”
Met ruim 60 jaar ervaring in het verzorgen van oudere paarden delen wij graag onze kennis. Dit kennisartikel word je gratis aangeboden door Stichting De Paardenkamp. Dankzij de steun van giften en donateurs kunnen wij deze waardevolle informatie blijven delen. Help je mee om ons werk te ondersteunen? Ga naar www.paardenkamp.nl
Tekst: Tessa van Daalen
Foto: Hans Bongers
